Hệ thống tàu điện ngầm Moskva không chỉ là một phương tiện giao thông quan trọng mà còn là một kỳ quan kiến trúc dưới lòng đất, phản ánh rõ nét văn hóa và lịch sử nước Nga. Mỗi nhà ga không chỉ phục vụ nhu cầu di chuyển mà còn là một câu chuyện sống động về sự tinh tế và lòng tự hào của người Nga.

Khai trương vào năm 1935, tuyến đầu tiên của tàu điện ngầm Moskva dài 11,2 km với 13 nhà ga, không chỉ là tuyến đường sắt ngầm đầu tiên mà còn là một công trình kiến trúc hoành tráng, phản ánh sức mạnh và tầm nhìn của Liên Xô. Đến tháng 3/2023, Nga đã hoàn thành tuyến đường vòng tròn lớn nhất thế giới dài 70 km với 31 nhà ga. Đến năm 2024, hệ thống tiếp tục được mở rộng lên đến hơn 466 km, với 263 nhà ga và 14 tuyến.

Hệ thống tàu điện ngầm Moskva là thành quả của những bộ óc sáng tạo hàng đầu thời Liên Xô. Các kiến trúc sư như Alexey Dushkin và Dmitry Chechulin đã kết hợp phong cách kiến trúc cổ điển với hiện đại, tạo nên những nhà ga độc đáo, mang đậm dấu ấn lịch sử và nghệ thuật. Vật liệu cao cấp như đá cẩm thạch, granite, đồng và thép không gỉ được sử dụng, cùng với các phương pháp xây dựng hiện đại như tường chắn và giằng cột, đảm bảo cấu trúc vững chắc ngay cả ở độ sâu lớn dưới lòng đất.

Ngay từ cái nhìn đầu tiên, những lối vào uy nghiêm của tàu điện ngầm Moskva, với cột đá granite vững chắc và cửa lớn có chi tiết trang trí bằng đồng hoặc mạ đồng, đã tạo ra một cảm giác trang trọng. Bước qua cánh cửa lớn, du khách được bao bọc trong không gian mát lạnh, sang trọng của đá cẩm thạch, granite, được chiếu sáng bởi những đèn chùm pha lê tinh xảo. Sự tương phản giữa không gian lạnh và ánh sáng ấm áp, cùng với âm thanh của các thông báo được phát ra bằng giọng nam và nữ, tạo nên một trải nghiệm độc đáo.

Mỗi nhà ga trong hệ thống tàu điện ngầm Moskva đều là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo, với thiết kế và nội dung văn hóa, lịch sử riêng biệt.

Ga Komsomolskaya nổi bật với mái vòm vàng khổng lồ và các cột đá granite màu xám đậm được trang trí tinh xảo với các chi tiết vàng rực rỡ. Các bức tranh ghép từ đá cẩm thạch và khảm mô tả các sự kiện quan trọng trong lịch sử Liên Xô, đặc biệt là cuộc diễu hành chiến thắng trong Thế chiến II, với các nhân vật lịch sử và cảnh quân đội hùng tráng.

Ga Novoslobodskaya nổi tiếng với các ô cửa sổ kính màu rực rỡ, biến không gian thành một bảo tàng nghệ thuật dưới lòng đất. Các ô cửa sổ kính được thiết kế bởi nghệ sĩ Pavel Korin. Mỗi ô cửa sổ đều có màu sắc và hình dạng khác nhau, tạo ra một bức tranh sáng tạo và ấn tượng về vẻ đẹp và sự huyền bí.

Ga Mayakovskaya là minh chứng cho sự sáng tạo vô hạn với thiết kế Art Deco và các bức tranh trần vẽ tay mô tả bầu trời và sự phát triển của Liên Xô. Trần nhà được trang trí với các họa tiết hình chóp, ngôi sao và các yếu tố trang trí khác kết hợp hài hòa với ánh sáng từ các đèn chùm hình vương miện. Đây từng là nơi diễn ra cuộc họp lịch sử vào tháng 11/1941 khi Stalin ra lệnh bảo vệ thủ đô Moskva trong Thế chiến II.

Ga Kievskaya là biểu tượng của tình hữu nghị giữa Nga và Ukraine trong thời kỳ Liên Xô. Những bức tranh khảm tinh xảo tại đây không chỉ mô tả cuộc sống người dân mà còn gợi nhắc về quan hệ lịch sử và văn hóa giữa hai quốc gia. Các bức tranh khảm mô tả sự đoàn kết và hợp tác giữa các dân tộc, với các chi tiết văn hóa và lịch sử tinh xảo, từ trang phục truyền thống đến các biểu tượng văn hóa đặc trưng.

Ga Ploshchad Revolyutsii nổi bật với 76 bức tượng đồng của nhà điêu khắc Matvey Manizer, mô tả các khía cạnh khác nhau của lịch sử Liên Xô từ cuộc Cách mạng tháng Mười đến đời sống dưới chế độ xã hội chủ nghĩa. Các bức tượng này không chỉ là tác phẩm nghệ thuật quan trọng mà còn gắn bó sâu sắc với văn hóa dân gian Moskva.

Người Moskva tin xoa mõm chú chó đồng ở nhà ga Ploshchad Revolyutsii sẽ mang lại may mắn. (Ảnh: m24.ru)

Một trong những câu chuyện nổi tiếng là truyền thuyết về bức tượng người lính thủy và chú chó đồng. Theo truyền thuyết, người Moskva tin rằng việc xoa mõm chú chó đồng sẽ mang lại may mắn, đặc biệt là giúp các học sinh và sinh viên vượt qua kỳ thi. Kết quả là mõm chú chó đã bị mòn và bạc do được chạm vào nhiều lần.

Không chỉ là nơi di chuyển, metro Moskva còn là một trung tâm văn hóa sôi động. Ga Mayakovskaya thường xuyên tổ chức các buổi hòa nhạc cổ điển và jazz, trong khi ga Kropotkinskaya là nơi các nghệ sĩ đường phố biểu diễn nhạc dân gian truyền thống. Tại ga Arbatskaya, các tiệm cà phê nhỏ phục vụ bánh pirozhki và blini, tạo nên những phút giây thư giãn. Ga Dostoevskaya tổ chức các sự kiện văn học và nghệ thuật, biến nơi đây thành một phòng triển lãm dưới lòng đất. Ga Chistye Prudy nổi tiếng với các cửa hàng sách và các buổi trò chuyện văn học.

Hệ thống tàu điện ngầm Moskva đã trở là một phần của ký ức văn hóa và lịch sử. Chị Nguyễn Bạch Dương, một cựu lưu học sinh Việt Nam, không quên sự tiện nghi và hiện đại của các toa tàu với điều hòa không khí, màn hình hiển thị điểm đến, ổ cắm USB, mạng internet “khỏe” và ổn định. Đặc biệt, hệ thống tàu điện ngầm nổi bật với giờ giấc chính xác, với các chuyến tàu đến 3 phút/chuyến.

Trên trang cá nhân, Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Cảnh Toàn, người từng sống và học tập tại Liên Xô cách đây nhiều thập kỷ, kể rằng ông thường học tiếng Nga ngay trên tàu điện ngầm. Giọng phát thanh viên thông báo các ga đã trở thành một phần trong phương pháp học ngôn ngữ của ông. Theo đó, giọng nam thông báo các nhà ga khi tàu vào trung tâm còn giọng nữ thông báo khi tàu ra khỏi trung tâm. Trên đường vành đai, giọng nam thông báo các tàu đi theo chiều kim đồng hồ còn giọng nữ thông báo các tàu đi theo hướng ngược lại. Giáo sư Toàn cũng chỉ ra 10 nét đẹp của tàu điện ngầm Moskva, gồm: nhanh và chính xác; rẻ; sạch; an toàn; chở được nhiều người; mát mẻ về mùa hè, ấm áp về mùa đông; thuận tiện, dễ tìm; đẹp; ưu tiên cho người dân và nhiều người đọc sách báo nhất.

Dù là biểu tượng văn hóa và nghệ thuật, hệ thống tàu điện ngầm Moskva đang đối diện với một số vấn đề. Tình trạng quá tải hành khách và áp lực giao thông ngày càng gia tăng, đặc biệt vào giờ cao điểm. Các vấn đề về bảo trì cơ sở hạ tầng cũng đang nổi lên, với một số ga và tuyến đường cần nâng cấp để duy trì an toàn và hiệu suất hoạt động.

Để giải quyết những vấn đề này, chính quyền Moskva đã triển khai các giải pháp cụ thể. Họ đang mở rộng mạng lưới tàu điện ngầm bằng cách xây dựng thêm các ga và mở rộng các tuyến hiện tại. Dự kiến, đến năm 2025 sẽ có thêm 4 ga mới được đưa vào hoạt động. Hệ thống thanh toán không tiếp xúc và công nghệ quản lý giao thông tiên tiến đang được áp dụng để giảm ùn tắc và cải thiện hiệu quả hoạt động. Các biện pháp an ninh và vệ sinh cũng được tăng cường, bao gồm việc lắp đặt hệ thống camera giám sát và bảo trì thường xuyên.

Ngoài ra, việc giảm ô nhiễm không khí và tiếng ồn cũng là một ưu tiên quan trọng, với các biện pháp như lắp đặt hệ thống giảm ồn và cải thiện thông gió. Chính quyền đang phát triển các dịch vụ hỗ trợ như nhà hàng và cửa hàng tại các ga lớn để nâng cao trải nghiệm của hành khách.